Możliwości związane ze strategicznym położeniem
Azerbejdżan to kraj położony na granicy Europy Wschodniej i Azji Zachodniej w regionie Kaukazu Południowego, zamieszkiwany przez 10,2 mln osób. Tranzytowe położenie Azerbejdżanu łączącego Europę z Azją to kluczowy czynnik decydujący o perspektywicznych możliwościach współpracy. Oprócz lokalizacji zaletą jest również zasobność Azerbejdżanu w surowce mineralne i dostępność żyznych gleb. Wyzwaniem geopolitycznym jest długotrwały konflikt z Armenią o Górski Karabach.
Rozwój sektora wydobywczego oraz probiznesowe zmiany prawne przyczyniły się w ostatnich latach do dynamicznego wzrostu PKB. Azerbejdżan należy do grupy państw o średnim dochodzie. W 2022 roku PKB wyniosło 78,7 mld dolarów (7736 dolarów per capita). W strukturze PKB przemysł stanowi 55,9%, usługi – 32,2%, a rolnictwo – 4,8%. Jeśli chodzi o środowisko biznesowe, w Azerbejdżanie funkcjonuje 356 000 mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (SMEs).
Gospodarka Azerbejdżanu jest silnie uzależniona od eksportu ropy naftowej i gazu ziemnego, który stanowi 35% PKB i 55% budżetu. W tej sytuacji władze wdrażają plany służące gospodarczej dywersyfikacji i pełniejszej integracji rynku azerskiego z rynkiem światowym. Jednym z najważniejszych czynników przyciągających kapitał zagraniczny jest rozwijający się rynek konsumencki i sektor prywatny. Szanse stwarza też transformacja energetyczna związana z dążeniem władz do obniżenia poziomu emisji gazów cieplarnianych o 35% do 2030 roku.
Ludność Azerbejdżanu
Azerbejdżan jest zamieszkiwany przez 10,2 mln osób. Największe grupy etniczne stanowią Azerowie (91,6%), Lezgijczycy (2%), Rosjanie (1,3%), Ormianie (1,3%) i Tałyszowie (1,3%). Z kolei region Górskiego Karabachu, który jest częścią Azerbejdżanu na podstawie granic uznanych po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 roku, zamieszkują głównie etniczni Ormianie. Największe grupy religijne to muzułmanie, głównie szyici (97,3%), i chrześcijanie (2,6%). Oficjalnym językiem jest język azerski.
Spadający współczynnik dzietności oraz rosnąca średnia długość życia sprawiają, że Azerbejdżan zaczyna doświadczać procesu starzenia się społeczeństwa. Osoby w wieku 65 lat lub więcej stanowią obecnie 8,58% populacji, podczas gdy osoby w wieku 15-64 lata – 69,64%. Siła robocza liczy 5,16 mln osób. 5,9% Azerów żyje poniżej granicy ubóstwa. Wskaźnik urbanizacji wynosi 57,6%. Największym ośrodkiem miejskim jest stolica, Baku, licząca 2,43 mln mieszkańców.
Gospodarka Azerbejdżanu
Azerbejdżan od 2009 roku współpracuje z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i Organizacją Państw Eksportujących Ropę Naftową (OPEC) w formacie „OPEC Plus”. Sektory naftowy i gazowy są kluczowymi gałęziami gospodarki. Azerbejdżan posiada złoża ropy naftowej wynoszące 7 mld baryłek i złoża gazu wynoszące 2,5 bln metrów sześciennych. Jako że kluczowe znaczenie ma infrastruktura do tranzytu tych surowców, Azerbejdżan stał się ważną częścią Transkaspijskiego Międzynarodowego Szlaku Transportowego (Trans-Caspian International Transport Route, TITR) w ramach Inicjatywy Pasa i Szlaku (Belt and Road Initiative, BRI).
W sektorach pozanaftowych znaczny wzrost w ostatnich latach zanotowały przede wszystkim rolnictwo i turystyka. Stopniowo rozwija się także branża zaawansowanych technologii, telekomunikacja, sektor ICT i przemysł obronny. Dostatek żyznych ziem sprawia, że Azerbejdżan jest ważnym miejscem uprawy pszenicy, jęczmienia, ziemniaków, pomidorów, kukurydzy, bawełny i tytoniu oraz miejscem hodowli zwierząt gospodarskich.
W celu zmniejszenia zależności od eksportu węglowodorów władze podejmują wysiłki na rzecz większej dywersyfikacji gospodarki. Zakres działań wyznaczają „Strategiczne Mapy Drogowe Rządu Azerbejdżanu” („Strategic Roads Maps of the Government of Azerbaijan„). Według założeń podstawą dywersyfikacji w najbliższych latach będą sektory rolnictwa, turystyki i produkcji. Nacisk położono także na dostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy, rozbudowę infrastruktury i zwiększenie wydajności przedsiębiorstw państwowych.
Handel międzynarodowy
Azerbejdżan to 82. gospodarka świata pod względem PKB, 65. największy eksporter i 85. importer. Wartość azerskiego eksportu wynosi 22,2 mld dolarów, a importu – 11,7 mld dolarów. Głównymi partnerami handlowymi Azerbejdżanu są Włochy, Turcja, Rosja, Chiny, Niemcy, Izrael, Chorwacja, Gruzja, Indie, Portugalia i Tunezja.
Grupę najczęściej importowanych towarów stanowią maszyny przemysłowe (15,1%), pojazdy silnikowe i części (9,96%), urządzenia elektryczne (8,42%), leki (4,52%), artykuły z żelaza i stali (4,48%), tworzywa sztuczne (3,32%), zboża (3,32%), żelazo i stal (2,92%), ropa i paliwa mineralne (2,86%) oraz drewno (2,77%). Kolejne towary to instrumenty precyzyjne, tłuszcze i oleje, meble, papier, cukier, produkty chemiczne, odzież i kosmetyki.
Z kolei do najczęściej eksportowanych towarów należą ropa i paliwa mineralne (88,4%), tworzywa sztuczne (1,99%), owoce i orzechy (1,85%), bawełna (1,23%), warzywa (0,99%), kamienie i metale szlachetne (0,92%), aluminium (0,84%), nawozy sztuczne (0,54%), chemia organiczna (0,44%) oraz żelazo i stal (0,4%). Inne produkty to miedź, minerały naturalne i kamienie, maszyny przemysłowe, cukier, tłuszcze i oleje, artykuły z żelaza i stali oraz rudy.
Umowy handlowe
Azerbejdżan, jak dotąd, zawarł 52 dwustronne umowy inwestycyjne (Bilateral Investment Treaties, BITs). Obecnie obowiązują 44 z nich. Azerbejdżan nie jest członkiem Światowej Organizacji Handlu (WTO). Negocjacje w sprawie członkostwa rozpoczęły się w 2004 roku, ale zostały przerwane.
Azerbejdżan zawarł umowy o wolnym handlu z następującymi krajami:
Białoruś
Gruzja
Kazachstan
Kirgistan
Mołdawia
Rosja
Tadżykistan
Ukraina
Uzbekistan
Umowy ze stowarzyszeniami państw:
Unia Europejska (EU)
Relacje Azerbejdżan-Unia Europejska
Unia Europejska i Azerbejdżan rozwijają relacje od lat 90. XX wieku. Obecnie ich podstawą jest „Umowa o Partnerstwie i Współpracy” („Partnership and Cooperation Agreement„), która weszła w życie w 1999 roku. Wyeliminowała ona kontyngenty handlowe między UE a Azerbejdżanem. W 2017 roku obie strony rozpoczęły negocjacje w sprawie zawarcia nowego porozumienia. Azerbejdżan jest ważnym partnerem UE w zakresie dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego poprzez Południowy Korytarz Gazowy.
Unia Europejska, w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa i Partnerstwa Wschodniego, udziela Azerbejdżanowi wsparcia w zakresie integracji gospodarczej. W obszarze stosunków handlowych UE jest największym partnerem handlowym Azerbejdżanu. Wartość handlu towarami w 2022 roku wyniosła 33,1 mld euro. Unia Europejska eksportuje głównie maszyny, sprzęt transportowy i chemikalia, podczas gdy Azerbejdżan eksportuje ropę i paliwa mineralne, chemikalia i żywność. Z kolei wartość handlu usługami wyniosła 1,2 mld euro i była równomiernie rozłożona po obu stronach.
Szanse i wyzwania
W Azerbejdżanie obowiązuje trzystopniowa skala ceł importowych. Stawka 0% obejmuje większość towarów o przeznaczeniu produkcyjnym, stawka 5% obejmuje półprodukty, a stawka 15% stosowana jest w przypadku dużej liczby gotowych produktów. Rząd Azerbejdżanu zatwierdził zmiany w ustawie o taryfach celnych, dzięki czemu podmioty prawne i fizyczne mogą zostać zwolnione z ceł i podatku VAT przy imporcie wyposażenia kapitałowego. Co ważne, towary wyprodukowane w Azerbejdżanie przez inwestorów zagranicznych są w całości zwolnione z cła eksportowego.
Ponadto w ramach „Umowy o podziale produkcji” (PSA) strony kontraktu, ich agenci i podwykonawcy są zwolnieni z ceł i ograniczeń na import i reeksport dóbr przeznaczonych do produkcji węglowodorów. Zachętami skłaniającymi do działalności na rynku azerskim są przyjazna polityka podatkowa i specjalna strefa ekonomiczna Alat (Alat Free Economic Zone, AFEZ) dla przedsiębiorstw z branży transportowej, wydobywczej, przemysłu lekkiego i wysokich technologii. Z kolei do utrudnień należą niespójne procedury licencjonowania, certyfikacji i rejestracji znaków towarowych, niejasne przepisy oraz korupcja.
Możliwości dla zagranicznych przedsiębiorców wiążą się przede wszystkim z sektorem energetycznym, gdzie współpraca może dotyczyć dostaw maszyn i urządzeń dla przetwórstwa ropy i gazu. Z kolei proces dywersyfikacji gospodarczej tworzy szanse w sektorach takich jak turystyka, edukacja i budownictwo. Za perspektywiczne dla inwestycji zagranicznych uważa się takie branże jak bankowość i finanse, technologie teleinformatyczne, transport, logistyka i rolnictwo. Działalność w Azerbejdżanie powinni rozważyć także producenci dóbr konsumpcyjnych.